zeldzame beelden

joodse onderduikster
friesland
zeldzame beelden

zeldzame beelden tonen onderduikster in vakantiehuisje in friesland

beelden van zomer 1942 tonen de 24-jarige bella heuschober

Er zijn filmopnames ontdekt van een Joodse vrouw op haar onderduikadres tijdens de Tweede Wereldoorlog in Fryslân. Fragmenten uit de film waren al eerder te zien in een documentaire, , maar dankzij nieuw onderzoek is nu bekend geworden dat het om een Joodse onderduikster ging. 

De beelden zijn gemaakt in de zomer van 1942 en tonen de vierentwintigjarige Bella Heuschober (1918-1983), die samen met haar onderduikgevers verblijft in een vakantiehuisje in de Friese buurtschap Abbegaasterketting, bij Bolsward. De beelden kwamen opnieuw aan het licht tijdens historisch onderzoek naar Adolphine 'Fientje' Mees (1904-1993), de onderduikgeefster van Bella. 

De onderduikster Bella Heuschober (midden) op de brug in Abbegeasterketting in Friesland. Rechts Rudolf Mees. Ca. 1943-1944, beeldmateriaal van familie Mees
De onderduikster Bella Heuschober (midden) op de brug in Abbegeasterketting in Friesland. Rechts Rudolf Mees. Ca. 1943-1944, beeldmateriaal van familie Mees

Gedurende de periode van mei 1942 tot mei 1945 verborg Fientje de Joodse onderduikster Bella in een klein daglonershuisje in Friesland. De familie Heuschober was oorspronkelijk afkomstig uit Oost-Polen, woonde in Berlijn en vluchtte al in 1933 voor het geweld tegen de Joden naar Scheveningen in Nederland. De van origine Duitse verpleegster Fientje en haar echtgenoot, de Nederlandse antroposofische arts Leendert Mees, woonden enkele straten verderop van de familie Heuschober. Al in november 1941 vertrok Fientje Mees met haar kinderen naar Friesland. Bella sloot zich bij haar aan en verbleef de rest van de oorlog in ‘Ketting’. Bella’s ouders zijn beide naar Polen gedeporteerd en daar vermoord. Bella overleefde de oorlog in Abbegaasterketting. Ze onderhield altijd een goede band met haar onderduikgevers.

Fientje was de schoonzus van een Duitse generaal en maakte van dichtbij de nationaalsocialistische denkwereld mee, waartegen zij zich fel verzette. Haar ervaring met de dreigende gevaren van de Duitse bezetting motiveerden haar om al heel vroeg in de oorlog actie te ondernemen. Fientje Mees wordt postuum geëerd door de staat Israël met de hoogste onderscheiding die aan niet-Joden kan worden toegekend: de titel van Rechtvaardige onder de Volkeren, uitgereikt door Yad Vashem. De onderscheiding wordt vandaag overhandigd in Stuttgart aan familie van Fientje. 

Fientje Mees tijdens de oorlog, beeldmateriaal van familie Mees
Fientje Mees tijdens de oorlog, beeldmateriaal van familie Mees
Bella Heuschober (rechts) en Fientje (links), gefilmd tijdens de onderduik in Friesland, zomer 1942. Uit: film Leendert Mees, beeldmateriaal van familie Mees
Bella Heuschober (rechts) en Fientje (links), gefilmd tijdens de onderduik in Friesland, zomer 1942. Uit: film Leendert Mees, beeldmateriaal van familie Mees

De historische filmopnames, gemaakt door Leendert Mees, tonen naast het onderduikleven in Friesland ook bijzondere beelden van het vertrek naar onderduiklocaties en het dagelijkse leven van Fientje en haar familie tijdens de onderduik. Reden voor het Fries Verzetsmuseum en Yad Vashem om kopieën van het beeldmateriaal in hun collecties op te nemen.  

Een digitale kopie van de beelden wordt opgenomen in de collectie van het Fries Verzetsmuseum bij het Fries Film en Audioarchief (FFAA) en is vanaf vandaag te bekijken via het YouTube-kanaal van het FFAA

Filmbeelden van het onderduikleven zijn niet helemaal uniek: in 2021 werden door het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar beelden ontdekt van een Joods meisje met haar onderduikfamilie in Fryslân. Maar het is wel uiterst zeldzaam dat dergelijke beelden opduiken. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog fungeerde de buurtschap Abbegaasterketting als schuilplaats voor talloze onderduikers, onder wie Joden, spoorwegstakers, deserteurs en jonge mannen die de dwangarbeid wilden ontlopen. Inwoners van de moeilijk bereikbare buurtschap hadden een ingenieus alarmsysteem opgezet om elkaar te waarschuwen bij dreigend gevaar. Op 8 februari 1945 werd het dorp desondanks opgeschrikt door een razzia, waarbij Gerrit Rypma – bekend van Gerard Reve’s gedicht “Graf te Blauwhuis” – in aanwezigheid van Fientje Mees stierf. Fientje en Bella overleefden beiden de oorlog en onderhielden altijd warm contact met elkaar. Bella overleed in 1983 en Fientje in 1993.

Het Fries Verzetsmuseum is onderdeel van het Fries Museum. Het Fries Museum wordt mede gefinancierd door Windpark Fryslân, de Provincie Fryslân, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de VriendenLoterij, Ir. Abe Bonnema Stichting en de vrienden van het Fries Museum. 

© Fries Verzetsmuseum - alle rechten voorbehouden disclaimer