gevangenisdeur blokhuispoort

Op 8 december 1944 wordt het Huis van Bewaring in Leeuwarden overvallen door de KP (Knokploegen), het gewapend verzet in Friesland. In het Huis van Bewaring zitten op dat moment belangrijke verzetsmensen gevangen. Als de gevangenen bezwijken onder de zware druk van de verhoren en namen gaan noemen, lopen veel verzetsmensen in de provincie groot gevaar.

De leiding van de KP in Friesland is al sinds oktober 1944 bezig met het bedenken van een plan om het Huis van Bewaring te overvallen. Begin december 1944 valt de beslissing. Meteen wordt ook besproken welke gevangenen mee worden genomen en wie achter moet blijven.

Met behulp van vervalste papieren lukt het de eerste groep KP’ers, waaronder de leider van de actie Piet Oberman, om het Huis van Bewaring binnen te komen. De bewakers worden overmeesterd en de andere overvallers gaan naar binnen. In enkele minuten zijn de gevangenen uit de cel gehaald. Als tijdens de overval door de bezetter nog drie gevangenen worden binnengebracht, is het even spannend. Door snel optreden van de KP‘ers lukt het de begeleiders op te sluiten en de arrestanten te bevrijden. Zonder een schot te lossen zijn in totaal 50 gevangenen uit het Huis van Bewaring gehaald. De Duitsers reageren op 9 december met intensieve controles en huiszoekingen. Het resultaat is nihil, er wordt geen enkele arrestatie verricht en - heel uitzonderlijk - er volgen geen represailles.

Na de oorlog groeit de overval uit tot de beroemdste verzetsactie van het Friese verzet. Diverse boeken over de actie verschijnen in de loop der jaren. De speelfilm De Overval uit 1962 over de verzetsactie maakt het verhaal bekend door het hele land. Zo’n anderhalf miljoen bioscoopbezoekers bekijken de speelfilm. In 2012 is de voorbereiding gestart voor het openluchtspel De Oerfal dat in 2013 wordt opgevoerd. Met deze uitvoering krijgt het verhaal van de overval weer een hedendaagse invulling.

In het Fries Verzetsmuseum is altijd aandacht geschonken aan het tot de verbeelding sprekende verhaal. Toen het museum het aanbod kreeg om een celdeur uit het Huis van Bewaring te kunnen kopen voor de museumcollectie, was het besluit snel genomen. De celdeur is vanaf dat moment permanent onderdeel van de museale presentatie geweest.

Ook in het nieuwe museum besteden we aandacht aan de overval van 8 december 1944. In de tentoonstelling gaan we in op alle wetenswaardigheden van de actie en laten we zien dat mensen op verschillende manieren kijken naar de overval. De focus is niet alleen op het verhaal van bevrijden en de bevrijders. De overval wordt ook belicht vanuit het perspectief van omstanders, bewakers, bezetters en gevangenen die niet werden meegenomen op 8 december. De celdeur speelt in de nieuwe ‘Overvalzaal’ een centrale rol.